«بسمه تعالی»
5- زیارت حضرات معصومین «مستحب» است و حفظ جان مسلمانان و زائران «واجب»
زیارت حضرات معصومین علیهم السلام به خودی خود مستحب و حفظ جان مسلمانان و زائران واجب است و حتی هیچ مرجعی فتوی نمی‌دهد که برای یک امر مستحب، امر واجبی ترک شود. حفظ جان انسان ها در منطق اسلام به‌قدری اهمیت دارد که اگر انجام واجبات دینی، جان مسلمان را به خطر اندازد انجام آن واجب نیست بلکه حرام است مانند زمانی که روزه برای جسم انسان ضرر داشته باشد. موضوع تعطیلی و یا محدودیت های موقت اجتماعات از جمله حرم‌های مطهر نیز چنین است که متخصصان دین هم برای حفظ جان مردم عمل به نظر متخصصان متعهد حوزه سلامت را لازم می‌دانند.
6- عامل و سبب بیماری ها فقط مادی نیست:
از سوی دیگر، بعضی شبهه می کنند که این ویروس و هر عامل بیماری‌زای دیگر، عواملی مادی هستند که به دلیل آلودگی محیط و بیماری‌های زمینه‌ای اثر گذاشته است و تنها راه مبارزه با آن نیز رعایت اصول بهداشتی و پزشکی است پس دعا و توسل اموری خرافی است که موجب بی‌اعتنایی به روش‌های علمی و به تاخیر افتادن درمان می‌شود. در پاسخ باید گفت:
اولا: در آیات قرآن کریم و روایات معتبری که از پیشوایان دینی رسیده، علل ایجاد و شیوع برخی بیماری‌ها، فراگیری بعضی گناهان عنوان شده است. امام رضا علیه السلام می‌فرمایند: «هرگاه انسان‌ها به گناهانی تازه که قبلاً به انجام آن نمی پرداختند آلوده شوند، خداوند متعال نیز آنان را به بلاهایی جدید که تاکنون نمی شناخته اند، مبتلا می‌سازد»(الکافی، ج۲، ص ۲۷5).
ثانیا: بیماری‌های جسمی زنجیره‌ای از علت ها دارند که برخی مادی و برخی ممکن است روحی و معنوی باشد. امروز در علوم پزشکی و روان شناسی نیز اثبات شده که منشأ بخشی از بیماری‌های جسمی، نابسامانی‌های روانی مثل استرس، اضطراب و افسردگی است. از این رو اگرچه رعایت اصول و مسائل بهداشتی اهمیت دارد، اما به تنهایی نمی‌تواند بیماری‌ها را از بین ببرد یا از آن پیشگیری کند. مشکلات روانی موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن شده و انسان را در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیر می‌کند. بنابراین باید گفت عوامل مختلفی در به وجود آمدن گرفتاری ها و بیماری ها وجود دارد که به چند نکته اشاره می‌شود:
یک: برخی مشکلات ناشی از اعمال خود انسان و عدم رعایت نکته‌های بهداشتی است.
دو: گاهی هم ابتلا به امراض، مصائب و بلاها، ناشی از گناهانی است که انسان مرتکب می‌شود. در این فرض هم خود انسان مسؤول پیامدهای آن است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «آنچه از مصائب و ناملایمات به شما رسد، به خاطر اعمالی است که خود انجام دادهاید». امیر مؤمنان علی علیه السلام از پیامبر گرامی خدا (صلی الله علیه و آله) نقل می‌کنند که فرمودند: «این آیه (وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ...) بهترین آیه در قرآن مجید است. ای علی! هر خراشی که از چوبی بر تن انسان وارد می‌شود، و هر لغزش قدمی، بر اثر گناهی است که از او سر زده است. آنچه خداوند در دنیا از بندگانش عفو می‌کند، گرامیتر از آن است که در قیامت در آن تجدید نظر فرماید (و آنان را عقوبت کند) و آنچه را که در این دنیا عقوبت فرموده، عادل‌تر از آن است که در آخرت بار دیگر کیفر دهد». به این ترتیب این‌گونه سختی ها علاوه بر اینکه بار گناه انسان را سبک می‌کند به او قدرت خودکنترلی در رفتارهای نادرست می‌دهد.
سه: البته استثناهایی وجود دارد، مانند مصائب و مشکلاتی که دامن‌گیر انبیا و ائمه معصوم علیهم السلام می‌شود که جنبه آزمون و ترفیع مقام دارد و ارتباطی به گناه ایشان ندارد.
چهار: گاهی بشر به یک بانگ بیدار باش و زنگ خطر نیازمند است تا فطرت ذاتی‌اش بیدار شده و به خداوند متعال روی آورد. علت برخی از مشکلات این است که انسان، دل‌بسته و اسیر زرق و برق این جهان مادی نشده و آن را جاودانه نپندارد. بنابراین زنگ بیدارباش برای غافلان، شلاق بر ارواح خفته، رمز ناپایداری جهان مادی و اشاره‌ای به کوتاه بودن عمر و این دنیاست. البته این هم رحمتی از جانب خداوند متعال در حق بندگان است؛ چرا که هم بندگان را در مسیر حق نگه می‌دارد و هم بابت درد و سختی، پاداشی شایسته مرحمت خواهد فرمود.
7- شفا دادن ائمه به معنای بی‌توجهیبه نکات بهداشتی نیست:
در پاسخ به این سخن که "چون ائمه اطهار علیهم السلام شفادهنده هستند پس نباید به‌هنگام بیماری های واگیر هم حرم ائمه علیهم السلام هیچ محدودیتی داشته باشد"، باید گفت:
اولا: در نگاه دینی، شفادهنده حقیقی تنها خداست و برای تحقق شفا مانند سایر امور علت ها و اسبابی قرار داده است و سنت و قانون خدا همین است. چنانکه امام صادق علیه السلام فرموده اند: «أبی الله ان یجری الاشیاء الّا بالاسباب؛ خداوند ابا دارد از اینکه امور جهان بدون سبب محقق شود».(کافی، جلد1، کتاب الحجه). دارو و درمان و توصیه‌های پزشکی اسباب طبیعی شفا هستند همان گونه که دعا و توسل هم اسباب ماورای طبیعی شفا هستند و اهل‌بیت علیهم السلام از باب کرامت در هرجا که مصلحت باشد از خداوندمتعال درخواست شفا می‌کنند.
ثانیا؛ شفایافتن بیماران در حرم‌های مطهر، هرچند اموری یقینی است و بارها اتفاق افتاده و مدارک معتبر آن وجود دارد، اما این کرامات مشروط به شرایط خاصی است که همه ابعاد آن برای ما روشن نیست. هیچ آیه‌ای از قرآن کریم و روایت معتبری وجود ندارد که در آن ادعا شده باشد، اولیای الهی اراده کرده باشند نظام عالم را یکسره برهم زنند و امور عادی و طبیعی را به صورت کامل تغییر دهند. برخلاف این، در روایات متعددی تصریح شده که خداوند امتناع می‌کند از اینکه امور عالم، جز از طریق اسباب عادی انجام گیرد. در این مکان‌های مقدس هم همه امور طبق مشیت الهی و نظام اسباب و مسببات صورت می‌پذیرد. بنابر این رعایت امور بهداشتی، پاکیزگی و آراستگی در مکان‌های مقدس نه تنها لازم است، بلکه در این مکان‌های شریف، از دیگر مکان‌ها اهمیت بیش‌تری دارد؛ زیرا هم محل رفت و آمد و تجمع انسان‌هاست و بی‌توجهی به بهداشت، نوعی مردم‌آزاری و تضییع حقوق دیگران است و هم بی‌احترامی به آن مکان محترم و صاحب قبر شریف محسوب می‌شود.
ثالثا؛ اولیای الهی نیز در امور عادی زندگی مانند دیگر انسان‌ها زندگی کرده‌اند. بیماری، گرسنگی، درد، فقر و شکنجه دیده‌اند و برای حفاظت از خود از دارو، رعایت بهداشت و ابزارهای لازم و عقلایی سود جسته‌اند. تفاوت آنان با دیگران در مرتبه ایمان، تقوا، شکر و رضاست. لذا اگر بنا بود اولیای الهی در همه امور عالم دخالت کنند، طبیعتا می‌بایست همه بلاها و شرور را از خود دور سازند، در حالی که اگر نگوییم بلاها و مصائب آنان از دیگر انسان‌ها بیش‌تر بوده، قطعا کم‌تر نبوده است. آری! دعای آنان به اجابت نزدیک‌تر و مقام آنان در نزد خدا بلندمرتبه‌تر از دیگر بندگان است ولی ایشان مصداق کامل «وماتشاؤون الا ان یشاء الله رب العالمین» هستند که خواست آنان، خواست خداست و از این رو در همه امور تابع اراده و مشیت خداوند هستند.
بعضی می گویند حرم‌هایی که روزی دارالشفای بیماران و پناهگاه حاجتمندان معرفی می‌شد، امروزه باید توسط مواد ضدعفونی، عفونت‌زدایی شود و مردم در آن تجمع نکنند تا مبادا به بیماری مبتلا شوند! گندزدایی و تعطیلی این مراکز برای پیشگیری از بیماری چگونه با دارالشفابودن آن سازگار است؟. در پاسخ باید گفت:
اولا؛ حرم‌های مطهر و مکان هایی که به نام ایشان برپا گشته از آن جهت که به آن خوبان منتسب است، محترم و شریف است؛ اما یقینا اگر اثری در توسل به آنان وجود دارد، به آن مکان‌ها منتسب و مستند نیست؛ لذا شرط اصلی توسل به ایشان حضور در حرم، زمان و مکان خاصی نیست و در هرزمان و هرکجا می‌توان به ایشان توسل جست. از این رو محدودیت های بهداشتی برای حضور در حرم‌ها هیچگونه مانعیتی در زیارت و توسل ایجاد نمی‌کند. دارالشفا بودن حرم، به وجود صاحب حرم است، نه سنگ و آجر حرم! هرچند سنگ و آجر حرم‌ها هم به سبب انتساب آن به صاحب حرم، محترم است؛ اما هرگز برای سنگ‌ها و چوب‌ها به خودی خود اثری نیست.
ثانیا؛ شرافت معنوی اولیا و احترام آن پاکان اقتضا می‌کند همانگونه که در زمان حیات خود انسان‌هایی پاکیزه از نظر ظاهر و باطن بوده‌اند، حرم‌های مطهر ایشان نیز همواره پاکیزه و پیراسته از پلیدی‌های ظاهری و باطنی باشد. رعایت اصول بهداشتی در همه جا نیکو و لازم، و در هنگام حضور در مسجد یا حرم اولیای الهی نیکوتر و واجب‌تر است.
با مراجعه مختصر به کتاب‌هایی مثل مفاتیح الجنان و کامل الزیارات و دیگر کتاب‌هایی که در آداب زیارت نگاشته شده، به وضوح مشاهده می‌شود که برای حضور در حرم‌های ائمه علیهم السلام، آداب خاصی ذکر شده است. از مهم‌ترین آداب زیارت، غسل، وضو، پوشیدن لباس تمیز و پاکیزه، عطرزدن و آراستگی است. آلوده ساختن مساجد و حرم‌ها به هرشکل ممکن، گناه کبیره شمرده شده و بر افرادی که از آلودگی اطلاع دارند، واجب است فورا آن را برطرف سازند. بنابر این دارالشفا بودن حرم مطهر به معنای این نیست که فرد آلوده‌ای می‌تواند در آن وارد شده و آن مکان‌ها را آلوده سازد و یا دارالشفا بودن با رعایت امور بهداشتی منافات داشته باشد.
ثالثا؛ قرآن کریم و پیشوایان دین خود از پیشگامان توجه به بهداشت و آراستگی بوده‌اند. آیات و روایات فراوان و گزارش‌های بسیار زیادی در لزوم رعایت بهداشت و نیز اهمیت عملی پیامبر و اهل‌بیت علیهم السلام درباره بهداشت در کتاب‌های حدیثی ما موجود است. کتاب «دانشنامه احادیث پزشکی» از آیت الله محمدی ری شهری، و «رساله ذهبیه» امام رضا علیه السلام، مجموعه بیانات ارزشمند علمی و پزشکی اهل بیت علیهم السلام و امام رضا علیه السلام است که در آن با شرح خواص غذاها و نوشیدنی‌ها، راهکارهای بهداشت و سلامت جسمی و معنوی را به انسان می‌آموزد. برای نمونه به برخی از احادیث اشاره می‌کنیم:
امام علی علیه السلام می فرمایند: «کسی کـه دوسـت دارد، خیر و برکت خانه‌اش زیاد شود، هنگام غذا دست‌های خود را بشوید»(وسائل الشیعة، ج۲۴، ص ۳۳۷). در حدیثی دیگر امام صادق علیه السلام می فرمایند: «دست‌های خود را قبل از غذا و بعد از آن بشویید؛ زیـرا این کار فقر را از بین می‌بـرد و عمر انسان را زیاد می‌کند؛ اِغْسِلُوا أیْدِیَکُمْ قَبْلَ الطَّعامِ...»( دانش نامه احادیث پزشکی، 1 / 102). امام رضا علیه السلام هم در یکی از احادیث گرانبهای خویش می فرمایند: «کسی که تکه سفالی را از حماّم بردارد و با آن بدنش را خارش دهد و دچار بیماری پیسی شود، نباید جز خودش را سرزنش کند و هرکس از آبی کـه دیگران درآن شستشو کرده‌اند شستشو کند و دچار مرض جذام شود، جز خودش را سرزنش نکند؛ مَنْ أخَذَ مِنَ الحَّمامِ خَزَفَةً فَحَکَّ بِها جَسَدَهُ...»(کافی، ج6،ص503). این احادیث شریف نگرش امامان علیهم السلام درباره ضرورت رعایت بهداشت و مسأله مسری بودن برخی از بیماری‌ها را به خوبی نشان می‌دهد.
8- قدرت بیماری نشان از قدرت خداوند متعال است نه ضعف او:
بعضی شبهه می کنند اكنون که بیماری تمام جهان را درمی نوردد از هیچ كس هم كاری ساخته نیست! همه موضوعات مربوط به خدا اعم از مساجد، حرم های امامان و امام زاده ها و همۀ مراسم های مذهبی تعطیل و کم رنگ شد و آب هم از آب تكان نخورد! خب اگر خدا قدرت دارد جلوی این ویروس را بگیرد. در پاسخ باید گفت:
- اتفاقات عالم بخشی از نظام آفرینش است كه باعلم و قدرت الهی در جریان است. اگر كسی انتظار داشته باشد كه خدا یا امام با قدرت ماورایی خود مانع تحقق این موضوعات شود، در واقع خواستار تغییر و در هم ریختن نظام آفرینش شده و واضح است كه این انتظار نابجایی است.
- محدودیت های مختلف به معنای تعطیلی دین، دینداری و بندگی خدا نیست. انسان مؤمن می تواند در همه امور زندگی و در هر حال و هر مكانی به یاد خدا و برای خدا باشد. سخنانی از این دست ناشی ازخداناشناسی و ناآگاهیاست. خداوند خالق و مربی انسان هاست و همان گونه كه با عبادت و نیایش آنان را تربیت می كند، بیماری، بلا و مصیبت هم هدفی جز تربیت و تنبیه انسان ندارد: «وَ لَنَبْلُوَنَّكمْ بِشَیءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ».(بقره: 155).
- خداوند جهان را آفریده و خواسته است تا انسان در بستر حوادث زندگی رشد یافته و كامل شود. این امر هم باعلم، عقلانیت، تلاش و مبارزه محقق می شود. انتظار اینكه امام یا پیامبر با قدرت های ماورایی همه امور عالم را تغییر دهند، به معنای بیهوده بودن عقل، هوش، علم، تلاش و استعدادهای بشری است. پیامبر و امام برای تقویت و یاری عقل، هوش، علم و استعدادهای انسان آمده اند نه تعطیل آنها!
- برخلاف نگاه نادرست شبهه كنندگان، وجود و شیوع برخی بلاهای ناتوان كننده بشر مثل اینبیماری، نه تنها دلیلی بر عدم وجود خدا نیست، بلكه بالعکس ثابت می كند كه نیرویی بالاتر از نیروی بشر وجود دارد كه عمق قدرت و دانش او فهم ناشدنی است و می تواند با موجودی بسیار كوچك همه ادعاهای انسان را در هم فرو ریزد. امروز بشر با همه پیشرفت های خیره كننده و ادعاهای بزرگی كه دارد، همچنان در مواجهه با پدیده ای كه با چشم غیر مسلح دیده نمی شود، ضعیف و درمانده است؛ وجود بیماری عالم گیر ثابت كرد تمام زندگی بشری كه مدعی تسخیر آسمان و اعماق دریا، ساخت انواع وسایل پزشكی و درمانی، انواع سخت افزارها و نرم افزارهای جنگی و تسلیحاتی و...است با موجودی كه در ذات خود ناتوان و ناچیز است به یك باره به هم می ریزد. این نوع بیماری ها به همان اندازه بر وجود خداوند قادر و دانا دلالت می كند كه بزرگ ترین كهكشان ها.
منبع: جهت اطلاع کامل می توانید به پایگاه اطلاع رسانی حوزه: www.hawzah.net، خبرگزاری رسمی حوزه: www.hawzahnews.com، چند پاسخ عقلی به شبهه شفا و درمان، آیت الله محمود رجبی(عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله علیه) مراجعه فرمایید.