«بسمه تعالی»
پرسش: فلسفه و حکمت خدمت به مردم چیست؟.
اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین الهی، به همه ابعاد و زوایای زندگی بشر نظارت و توجه دارد تا جایی که انسان را در سطح وسیع و مقیاس بزرگ اجتماعی می نگرد که در هر بُعدی از ابعادش باید به مسائل و وظایف خود عمل کند. یکی ازمسائل مهم اجتماعی که مورد توجه و توصیۀ فراوان اسلام قرار دارد مسئلۀ خدمت به خلق است. خدمت رسانی درمتون دینی ما دارای ابعاد و لایه های گستردهای است که مفاهیمی از قبیل احسان، برآوردن نیازهای مؤمنین، مواسات، خدمت به پدر و مادر، گره گشایی از کارها و دهها موضوع دیگر را در بر می گیرد. از منظر اسلام کاری را خدمت می نامند که مقدمۀ تقرب به خدا و در راستای رضای الهی باشد لذا خیرخواهانه بودن و داشتن نیت الهی از مهمترین شرایط خدمت گزاری شایسته است.
البته مهم این است که بدانیم مسئلۀ خدمت رسانی تنها منحصر در کمک کردن مادی به دیگران نبوده بلکه شامل گره گشایی فکری، احترام به شخصیت افراد و دفاع از حقوق آنان، خدمت به پدر و مادر، خدمت به حکومت اسلامی، خدمت در خانه، خدمت به حیوانات و طبیعت نیز می شود. کمک رسانی به دیگران زمانی ارزشمند خواهد بود که تمامی شرایط و مقدمات آن مهیا باشد. از مهمترین شروط خدمت گزاری می توان به بی منت بودن، کوچک شمردن خدمت، سریع بودن، و خالصانه بودن آن اشاره نمود.
خدمت به مردم امری بسیار پسندیده است.
برخی، هدف و انگیزه خدمت شان، انسان دوستی بوده و بر این باورند که خدمت مرز، نژاد و عقیده نمی شناسد، بلکه هر جا انسانی یافت شود که می توان به او خدمت کرد باید به سراغش رفت. برخی هم از افقی بالاتر به موضوع می نگرند. در بینش آنان همه مردم «عیال و خانواده خداوند» هستند. خدمت به انسان ها در تفکر و اندیشه اینان نوعی عبادت و تقرب به پروردگار است. البته قطعا تنها مفید بودن عمل کافی نیست، بلکه باید فاعل نیز نیت و هدف خیرخواهانه داشته باشد تا ثمره این حرکت خیرخواهانه، او را از خودخواهی و هواپرستی خارج کند و به منزل صفا و اخلاص برساند. به همین جهت در فرهنگ دینی عمل و خدمتی مایه کمال است که انگیزه انجامش قرب و رضایت خداوند باشد.
پرسش: چرا باید همدیگر را به خدمت به مردم سفارش کنیم؟. با خدمت به مردم چه پاداشی نصیب انسان می شود؟
بشر اشرف مخلوقات است و زمانی که خداوند متعال انسان را خلق فرمود در قرآن کریم در این باره فرمود: «فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ».(سوره مومنون، آیه 14) از این رو، همه موجودات روی زمین قابلیت آن را درند که توسط انسان به خدمت گرفته شوند؛ چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «هُوَ الَّذِى خَلَقَ لَکُم مَّا فِى الاْرضِ جَمِیعـًا؛ او خدایی است که همه آنچه را (از نعمت‌ها) در زمین وجود دارد، برای شما آفرید»(سوره بقره، آیه 29) اما سؤال این است، حال که تمامی نعمت‌ها برای استفاده انسان خلق شده‌اند آیا سزاوار است انسان وقت و عمر خود را به غفلت بگذراند؟ آیا هدف، رسیدن به همین لذت‌های زودگذر دنیاست یا انسان باید به دنبال چیزهایی غیر از لذت‌های زودگذر دنیا نیز باشد؟
ابر و باد و مه و خورشید و فلک درکارند / تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
همه از بحر تو سرگشته و فرمانبردار / شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری
بهای انسان، بهشت جاویدان:
انسانی که گل سرسبد مخلوقات خداوند است اگر ارزش و اندازه خود را بداند و هدف خود را بشناسد می‌تواند به جایگاهی برسد که دنیا در مقابل او زانو بزند. در حدیثی زیبا امام سجاد علیه‌السلام می‌فرمایند: «مَن کَرُمَت عَلَیه نَفسُهُ هانَت عَلَیهِ الدُّنیا؛ هر کس براى خودش ارزش قائل باشد، دنیا نزد او خوار مى‌شود».(تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص 278). لذا انسان اگر قدر و ارزش خود را بداند خودش را به بهای خوشی‌های دنیا نمی‌فروشد بلکه بهای انسان، بهشت و لذت‌های جاودان آن است. چنانکه امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا؛ قیمت و ارزش تو بهشت است به کمتر از بهشت خودت را نفروش»(نهج البلاغه، حکمت 456). به یقین یکی از مواردی که باعث رسیدن به لذت‌ها و مقامات اخروی و بهشت جاویدان و رضایت خداوند متعال می‌شود همین یاری رساندن به دیگر انسان ها در مسیر رشد و تعالی مادی و معنوی است.
معتقد به معاد و قیامت میداند هیچ عملی در این عالم بدون نتیجه و هیچ حرکتی بیهدف نیست و به دلیل توجه به حکمت الهی در امر خلقت، میداند این عالم عبث خلق نگردیده است. «اَفَحَسِبْتُمْ اَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ اَنَّکُمْ اِلَیْنا لاتُرْجَعُونَ فَتَعَالَی اللّه الْمَلِکُ الْحَقُ لااِلهَ اِلاّ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْکَریمِ»(سورهی مؤمنون،آیات 115 و 116). این اصل سازندهی دو مبنای مهم است: اول اینکه میداند و باور کرده است که عمل صالح و خدمتی که انجام میدهد، بیمزد نمیماند و خداوندمهربان، از باب لطف و رحمت خویش، پاداش تمام خدمات او را به نحو احسن میدهد. دوم اینکه باور دارد دیگرانی که در زندگی او دخیل هستند و با هم زندگی اجتماعی را میآفرینند باید با خدمت رسانی به آنان و تلاش در رفع نیازمندیهایشان، حقوق آنان را محترم شمارد و دین خود را نسبت به آنان نیز ادا نماید.
خادمان مردم؛ مقربان درگاه الهی:
در قرآن کریم آمده است؛ «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ»(سوره بقره، آیه 195). خداوند متعال کسانی را که کار خیر و نیک انجام می‌دهند دوست مى‌دارد و چقدر خوب است که انسان محبوب خدا باشد. در دین اسلام برای عباداتی مثل طواف خانه خدا ثواب‌های فراوانی در نظر گرفته شده، مثل اینکه یک طواف خانه خدا معادل 6 هزار حسنه، آمرزش 6 هزار گناه، اعطای 6 هزار درجه و برآورده شدن 6 هزار حاجت است. این در حالی است که امام صادق علیه‌السلام پس از بیان این ثواب‌ها می‌فرمایند: «قَضَاءُ حَاجَةِ الْمؤمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ حَتَّى عَدَّ عَشْراً؛ گره‌گشایی از کار یک مؤمن، 10 برابر این طواف فضیلت دارد»( الکافی، ج 2، ص 194)
خدمت به جامعه؛ بالاترین خصلت انسانی:
خدمت به مردم و مسلمانان از چنان جایگاهی برخوردار است که در برخی روایات در کنار ایمان به خدا از بالاترین خصلت‌ها شمرده شده است؛ چنانکه امام حسن عسکری علیه‌السلام می‌فرمایند: «خَصْلَتانِ لَیْسَ فَوْقَهُما شَیءٌ: الاْیمانُ بِاللهِ، وَنَفْعُ الاْخْوانِ؛ دو خصلت و حالتی که والاتر از آن دو چیز نیست، عبارتند از: ایمان به خداوند و نفع رساندن به برادران دینی»(تحف العقول، ص489) .پس خدمت به خلق همچون ایمان به خدا باعث صعود انسان به مقامات معنوی و جلب رضایت خداوند متعال می‌شود و البته از سوی دیگر کسی که حق و حقوق دیگران را پایمال کند و به وظیفه خود در قبال جامعه عمل نکند، عقاب الهی متوجه او خواهد بود، پس در این بین وای به حال کسانی که فرصت خدمت به مردم به آنها داده شده اما قدر خود را ندانسته و به جای خدمت صادقانه، کم کاری کنند، زیرا نه تنها باید جوابگوی فرصت‌های از دست رفته‌شان باشند، بلکه در مورد تضییع حق و حقوق دیگران هم مورد سؤال و بازخواست قرار خواهند گرفت.
خادمان دین؛ آبرومندان آخرت:
از آنجا که عمل به فرامین دینی باعث سعادت در دنیا و آخرت است بنابراین عالمان دینی به عنوان مرزبان‌ها و مدافعان حریم دین بزرگ‌ترین خدمت را به مردم انجام داده‌اند و در آخرت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار خواهند بود. چنانکه امام حسن عسکری علیه السلام می‌فرمایند: «یَأتی عُلَماءُ شیعَتِنَاالْقَوّامُونَ لِضُعَفاءِ مُحِبّینا وَ أهْلِ وِلایَتِنا یَوْمَ الْقِیامَهِ...؛ آن دسته از علماء و دانشمندان شیعیان ما که در هدایت و رفع مشکلات دوستان و علاقه‌مندان ما تلاش کرده‌اند، روز قیامت در حالی وارد صحرای محشر می‌شوند که تاج کرامت بر سر نهاده و نور وی، همه‌جا را روشنایی می‌بخشد و تمام اهل محشر از آن نور بهره‌مند خواهند شد.» البته باید توجه داشت که میزان فایده عالمان دینی در مسیر هدایت مردم متناسب با مراجعه و پیروی مردم از آنها خواهد بود»(تفسیر الإمام العسکری علیه السلام، ص 345، ح 226).