« بسمه تعالی»

3- خدمت رسانی اجتماعی

اصولا دین بر پایه زندگی اجتماعی بنا شده است. در این میان تامین هر کدام از نیازها و حوائج واقعی انسان ها، خدمت است و مراقبت و پاسداری از جان و مال و آزادی و استقلال و آبروی مردم در زندگی فردی و اجتماعی از خدمات متقابل انسان ها به یکدیگر است. در آموزه‌های دینی، مؤمنان از نظر مهرورزی نسبت به یکدیگر مانند یک پیکرند که هر گاه عضوی از آن دچار درد می‌شود، سایر اعضا همدردی خود را با آن ابراز می‌کنند و به کمکش می‌شتابند. از سوی دیگر افراد جامعه نسبت به هم حقوق متقابل دارند؛ از این رو هر کدام از اینان نباید نسبت به نیازهای همدیگر بی‌تفاوت باشند. امام صادق (ع) فرموده است:

«یَحِقُّ‏ عَلَی‏ الْمُسْلِمِینَ‏ الِاجْتِهَادُ فِی‏ التَّوَاصُلِ‏ وَ التَّعَاوُنُ عَلَی التَّعَاطُفِ وَ الْمُوَاسَاةُ لِأَهْلِ الْحَاجَةِ وَ تَعَاطُفُ بَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ: مسلمانان موظفند در راه پیوستگی و کمک نسبت به نیازمندان، کوشا و جدّی باشند؛ از عواطف اخلاقی و کمک‌های مالی مضایقه نکنند؛ به هنگام گرفتاری و نیاز، یار و یاور هم باشند».

همدردی و کمک‌رسانی مردم نسبت به آسیب‌دیدگان، برخاسته از همین آموزه‌های دینی است؛ چنانچه در زلزله ها و بحران های سال های اخیر، این همدردی و کمک‌رسانی به اوج خود رسید. این امر بسیار ارزشمند و مصداق این حدیث شریف است که: «مردم عائله و جیره‌خواران خداوندند. محبوب‌ترین مخلوقات نزد خدا، کسی است که سودش به عائله خدا برسد و خانواده‌ای را خوشحال کند». 

گفتنی است که خدمت، اختصاص به کمک مالی ندارد؛ بلکه واسطه ‏شدن برای حل مشکل، برخورد شایسته با ارباب‌رجوع و حتی غم‌زدایی از چهره‌‏های پریشان، نوعی خدمت است. امام کاظم (ع) فرمود: «پایان کارهایتان این است که چقدر مشکلات مردم را حل کرده‌اید و اگر مشکل مردم را حل نکنی، هیچ عملی از تو قبول نخواهد شد. پس اگر می‌خواهید در روز قیامت به ما برسید، به برادران دینی خود کمک کنید؛ روز قیامت جایتان پیش ماست». 

رحم خداوند با رحم به بندگان او، گره خورده است؛ چنانکه در روایتی آمده است: «هر کس سر از قبر بر می‌دارد و می‌گوید: خدایا! به من رحم کن. جواب می‌آید: اگر در دنیا به دیگران رحم کردید در قیامت رحمت من شامل حال شما می‌شود».  امام صادق (ع) نیز فرموده است: «کسی که برای طلب حاجت خود نزد برادر مؤمن خود رود و او خود را از وی مخفی کند، تا زنده است پیوسته مشمول لعنت و نفرین خدا شود». اما اگر کسی مشکلی را حل کرد، مشمول این حدیث می‌شود: «مَنْ أَحْسَنَ إِلَی النَّاسِ حَسُنَتْ عَوَاقِبُهُ‏ وَ سَهُلَتْ‏ لَهُ‏ طُرُقُه‏:  هر کس به مردم نیکی کند، عاقبتش نیکو می‌شود و کارهایش به آسانی انجام می‌گیرد».

احترام و دفاع از شخصیت دیگران:

 از جمله بهترین خدمت های اجتماعی، احترام­ قائل شدن و دفاع از شخصیت دیگران است. همۀ انسان‌ها شخصیت دارند و ما باید همان‌طور که برای خود شخصیت قائلیم، برای دیگران هم شخصیت قائل باشیم چرا که بی‌احترامی به دیگران، گاهی منجر به مفاسدی می‌شود که جبران‌ناپذیر است. گاهی اتّفاق افتاده است که در خانواده­ها بر اَثر عصبانیت و بی احترامی­های پدر و مادر فرزندان نسبت به دین بدبین شده­اند. بنابر این، ملاک احترام به شخصیت از منظر اسلام و تعالیم قرآنی، انسانیت انسان­هاست و میزان دارایی مالی و نیز مرتبۀ شغلی و اجتماعی در این باره تأثیری ندارد. حتی پایین بودن سطح تحصیلات افراد نیز نباید مانع احترام به آنان شود. بنابراین باید گفت از مهم ترین الگوهای خدمت، ترویج احترام متقابل در جامعه است.

عدالت اجتماعی و رعایت حقوق دیگران:

موضوع دیگری که در بحث خدمت رسانی اجتماعی میتوان برشمرد، رعایت حقوق همسایگان، پدر، مادر، یتیمان و... و باخبر بودن از حال آنها می باشد: «و اعبدوا الله و لا تشرکوا به شیئا و بالوالدین إحسانا؛ و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیکی کنید». (نساء/۳۶). هر کس از فرمان خدا سرپیچی کند و به خاطر تکبر، از رعایت حقوق خویشاوندان، پدر و مادر، یتیمان، مسکینان، ابن السبیل و دوستان سر باز زند محبوب خدا و مورد لطف او نیست و هر کس که مشمول لطف او نباشد از هر خیر و سعادتی محروم است (تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۴۰۱).

همچنین سیف از امام صادق (ع) روایت کرده است: روز رستاخیز در گرمای شدید چیزی مثل ابر آورده می شود و تا در بهشت بر سر مومن افکنده می گردد و او را داخل بهشت می کند، گفته می شود این همان نیکی به والدین و خویشان و مومنین است (کافی: ج ۲، ص ۱۵۸). همچنین می فرمایند: با یکدیگر پیوند و ارتباط داشته باشید، به هم نیکی کنید و نسبت به هم مهربان باشید همچنان که خداوند عزوجل به شما دستور داده برادرانی نیکوکار باشید (کافی: ج ۲۰، ص ۱۷۵).

نمونه دیگر از خدمت رسانی اجتماعی، موضوع عدالت اجتماعی است بطوری که برقراری عدالت اجتماعی و ادای حقوق مردم بزرگترین خدمتی است که همگان به تبعیت از امام علی (ع) می توانند برای همنوعان انجام دهند. خداوند سبحان، حقوق مردم را بر یکدیگر، یک طرفه وضع نکرده است بلکه این حقوق، متقابل است و هر کس از اجتماع بهره ای می برد و باید به همان نسبت، بار اجتماع را به دوش بگیرد: «... و تعاونوا علی البر و التقوی؛ (همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید) (مائده/۲). پیامبر اکرم (ص) یکی از نشانه های عدالت را چنین می شناساند که انسان هر چه را برای خود نمی پسندد برای دیگران هم بد شمارد و هر چیزی را برای خود می پسندد برای دیگران هم دوست بدارد در این صورت در دادگری، عادل و در عدل، اهل قسط خواهد بود (تحف العقول عن آل الرسول (ص):ص ۱۴).

پس هر انسان در جامعه و زندگی خود نسبت به دیگران از محور عدالت نباید خارج شود. عدالت باعث می شود که در خدمت رسانی، ما جانب فرد و گروه خاصی را نگیریم و به صورت تساوی به آنان در جهت رفع نیازها و کمکهای درخواستی شان عمل نمائیم.

مسئله امر به معروف یا ارشاد به خوبی ها:

یکی دیگر از انواع خدمت رسانی اجتماعی از منظر قرآن و روایات، مسئله امر به معروف یا ارشاد به خوبی ها و فضایل و نهی از منکر یا انتقاد از زشتی ها و رذایل می باشد. این دو از مهم ترین وظایف مومنان و بارزترین ویژگی جامعه اسلامی است؛ زیرا خدای متعال می فرماید: «و لتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون؛ باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند! و آنها همان رستگارانند». (آل عمران/۱۰۴). در مورد اهمیت این موضوع امام محمد باقر(ع) می فرمایند: «امر به معروف و نهی از منکر، راه انبیاء و روش صالحان و فریضه ای بزرگ است که سایر واجبات به آن قوام می یابد، راه ها امن می شوند، کسب و کارها حلال می گردند و حقوق مردم به آنها باز گردانده می شود و زمین ها آباد می شود».(کافی، ج ۵، ص ۱۲۵).

برطرف نمودن اختلافات و اصلاح بین دیگران:

امور عام المنفعه:
گاهی خدمت رسانی، برطرف نمودن اختلافات و اصلاح بین دیگران است در قرآن کریم آمده است: «إنّما المؤمنون إخوه فاصلحوا بین اخویکم و اتّقوا الله لعلّکم ترحمون؛ مؤمنان برادر یکدیگرند پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید». (حجرات/۱۰). در احادیث، این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که امیرالمؤمنین علی (ع) در بستر شهادت به فرزندان خود و همه مومنان فرمودند: «من از جدتان رسول خدا (ص) شنیدم که فرمود: اصلاح میان خودتان از عموم نمازها و روزه ها برتر است».(نهج البلاغه، نامه ۴۷)البته  مرحوم مجلسی به نقل از شیخ طوسی آورده است مراد نماز و روزه، مستحبی است (بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۴۴). رسول خدا (ص) می فرماید: «برترین صدقه، اصلاح میان مردم است» (کنزل العمال فی سنن الاقوال و الافعال،ج ۳، ص ۵۸).

انسان باید در امور عام المنفعه که نفع جمعی به دنبال دارد کوشا باشد و در حد توان خود به آن بپردازد. بدون تردید انجام این عمل (خدمت) برای شخص، موجبات سعادت دنیا و آخرت خواهد شد. جامعه کنونی از کمبودهایی از جمله در زمینه ساخت خانه و مسکن برای بی سرپرستان و مستضعفان دچار مشکلات بوده و می طلبد برای رفع این کمبودها، گام های مؤثری از سوی اشخاص توانمند و برخوردار و دارای استطاعت مالی برداشته شود. اسلام به خدمات عام المنفعه اهمیت به سزایی داده است و از آنها به عنوان صدقات جاریه یاد کرده است. پیامبر اکرم (ص) فرمود: «هفت کار است که اگر کسی انجام داد، بعد از مرگش نیز ثواب آنها را در نامه ی اعمالش می نویسند: کاشتن درخت، حفر چاه، احداث نهر آب، بنای مسجد، نوشتن قرآن، به ارث گذاشتن علم(مانند تالیف کتاب)، به جای گذاشتن فرزند صالحی که برای او استغفار کند». روشن است که هر یک از این موارد بیان شده می تواند نوعی خدمت رسانی به مردم باشد که ارزش آنها به گونه ای است که تا باقی هستند و مردم از آنها بهره مند می شوند، به صاحب آن عمل نیز ثواب می رسد.

 4-خدمات اقتصادی، معیشتی و مالی 

اسلام، مال و ثروت(نعمت مادی) را مایه استواری جامعه و ستون فقرات جامعه انسانی می داند. فرد یا گروهی هم که فاقد مال هستند، از آن جهت فقیرند که ستون فقرات اقتصادی آنها شکسته و مقاومت ندارند، از همین رو قرآن کریم به این موضوع اهمیت بسیار داده است. تمامی انسان­ها به خصوص مسلمانان باید در خوراک، پوشاک، مسکن و ازدواج به فکر یکدیگر باشند، به گونه­ای که حتی یک نفرگرسنه و بدون لباس، یک نفر بدون مسکن و یک مرد یا زن بی همسر، در بین آنان یافت نشود. اگر جامعۀ اسلامی نسبت به این موارد بی تفاوت باشد، نمی تواند ادعای مسلمانی کند. تا آن­جایی­که قرآن­کریم در سورۀ ماعون می­فرماید: «وای به این نامسلمان! که در وقت نماز غافل از نماز هستند و وای به آدم­های متظاهرکه می توانند حوائج دیگران را رفع کنند، امّا نمی کنند».

گره گشایی به این معنا است­که همه وظیفه دارند به رفع گرفتاری یکدیگر بپردازند و به گونه­ای عمل­کنند که هیچ کس ناراحت و غمگین نماند و همۀ جامعه شاد باشند. جامعۀ اسلامی و مورد پسند خداوند متعال جامعه­ای است که همه، گرفتاری دیگران را گرفتاری خود بدانند و به هر صورت ممکن برای رفع آن تلاش کنند. به همین خاطر است که امام صادق علیه السّلام می­فرمایند: «كسي كه در راه برطرف ساختن حاجت و نياز برادر خود قدم بردارد، مانند كسي است كه سعي ميان صفا و مروه به جاي می­آورد».(تحف العقول، حَرانی، ص303).

دستگیری از فقرا و درماندگان:

بسیاری مردم محروم، در تهیه قوت خود با مشکل مواجه هستند. لذا خدمت به آنان جهت تامین مایحتاج غذایی و زندگی آنان از نظر اسلام مورد تأکید می باشد. خداوند متعال در مدح و تمجید دوستان و محبین خود که اهل نثار و ایثار و بخشش هستند می فرماید: «و یطعمون الطّعام علی حبّه مسکینا و یتیما و اسیرا إنّما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء و لا شکورا؛ بر اساس محبت به خدا، به نیازمندان غذا میدهند و خوردنی را با وجود دوست داشتن آن به بینوا و یتیم و اسیر می خورانند و غذای خود را با اینکه به آن علاقه و نیاز دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می دهند و می گویند: ما شما را بخاطر خدا اطعام می کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم»(انسان/۹-۸).

رسول خدا در بیان اهمیت این موضوع می فرماید: کسی که حاجتی را از برادر مؤمن خود برآورد مانند کسی است که در همه دوران زندگی خود به خداوند خدمت کرده است (ارشاد القلوب الی الصواب، ص ۱۴۸). مولای متقیان علی (ع) همواره به کارگزاران خود رسیدگی به فقیران و نیازمندان را سفارش می کردند. از جمله به قثم بن عباس نوشته اند: «...در مال خدا (اموال عمومی) که نزد تو فراهم آمده بنگر و آنها را به افراد عیال وار و گرسنه که نزد تو هستند بده، بخصوص آنان که دستِ تهی تر داشته و بینواترند» (نهج البلاغه، نامه ۶۸)

  امام باقرعلیه السّلام نیز در این زمینه می فرمایند: «اى ابو اسماعيل! آيا در ميان شما چنين است كه هر گاه كسى لباس نداشته باشد و يكى از برادرانش لباس اضافى داشته باشد، آن را به او دهد تا وى نيز به ردايى برسد؟ گفتم: خير. امام علیه السّلام  با دست خود بر رانَش زد و فرمود: اين­ها برادر نيستند». (تنبيهُ الخواطر، ج2، ص 85).

انفاق:

محور دیگر خدمت رسانی اقتصادی به دیگران، انفاق می باشد. در نصوص دینی انفاق، یعنی جلوگیری از انباشتن مال از راه پراکنده نمودن آن میان مردمان و نیز زمینه سازی برای دسترسی همه به آن و به نوعی همسان کردن زندگی ها.(نهضت خدمت رسانی در نگاه قرآن و سیره معصومین (ع)،ص ۱۳۰). خداوند متعال در آیات فراوانی امر به انفاق فرموده و از ما خواسته است تا با مصرف و هزینه نمودن بخشی از اموالمان و امکاناتمان در خدمت دیگران و امداد آنان کوشا باشیم:

 «یا ایّها الّذین آمنوا انفقوا من طیّبات ما کسبتم و ممّا اخرجنا لکم من الأرض...؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! از قسمت های پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت) به دست آورده اید، و از آنچه از زمین برای شما خارج ساخته ایم (از منابع و معادن و درختان و گیاهان) انفاق کنید! و برای انفاق، به سراغ قسمتهای ناپاک نروید در حالیکه خود شما، (به هنگام پذیرش اموال) حاضر نیستید آنها را بپذیرید مگر از روی اغماض و کراهت! و بدانید خداوند، بی نیاز و شایسته ستایش است».(بقره/ ۲۶۷).

این آیه درباره کسانی نازل گردید که به هنگام انفاق خرماهای خشک و کم گوشت و نامرغوب را با خرمای خوب مخلوط می کردند و بعد انفاق می نمودند به آنها دستور داده شد از این کار بپرهیزید. در حقیقت آیه به نکته لطیفی اشاره می کند که انفاق در راه خدا، یک طرفش مومنان نیازمند، و طرف دیگر خداست. با این حال اگر اموال پست و بی ارزش انتخاب شود، از یک سو تحقیری است نسبت به نیازمندان و از سوی دیگر سوء ادبی است نسبت به مقام شامخ پروردگار(تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین: ج ۲، ص ۱۲۶).

امام سجاد (ع) در مناجات خود اینگونه بیان نمودند: و آنان را توفیق ده که سنت تو را بر پای دارند و آداب نیکوی تو را فرا گیرند. ناتوانان خود را یاری کنند و حاجت ایشان را برآورند بیماران را عیادت کنند. طالبان راه حق را راهنمایی نمایند و مشورت جوی را خیرخواه باشند و بازگشته از سفر را دیدن کنند و راز همگان را پنهان دارند و عیب آنان را بپوشند و به یاری ستمدیدگان برخیزند و در رخت و کالا مساوات را رعایت کنند. احسان خود را از دیگران دریغ ندارند و آنچه باید ببخشند پیش از سوال ببخشند(صحیفه سجادیه).

توزیع عادلانه ثروت:

مصداق دیگری از خدمت رسانی در حوزه اقتصاد، توزیع عادلانه ثروت است. اسلام رعایت عدالت در توزیع منابع و ثروت را مورد اهمیت قرار داده تا از انباشت مال و مصرف بی رویه آنها جلوگیری به عمل آید و همگان از مواهب الهی آن بهره مند گردند. از موارد توزیع عادلانه ثروت، درآمدهای عمومی مانند زکات، خمس، مالیات و مانند آن است که به تعبیری ثروت های عمومی به شمار می آیند و نگهداری آن بر عهده نظام اسلامی است. در فرهنگ اسلامی به اموال بیت المال و ثروت های عمومی و نگهداری و کیفیت هزینه کردن آن، اهتمام زیادی شده استت و پیشوایان معصوم درباره اهمیت و تقسیم عادلانه اموال عمومی تأکید زیادی نمودند(مفاتیح الحیاه، ص ۶۱۹).

امام علی (ع) در عهدنامه خود به مالک اشتر علت اهتمام و دقت در صرف اموال بیت المال را شرکت و سهامداری عمومی دانسته و می فرماید: «...بپرهیز از اینکه چیزی را که همه مردم در آن سهیم اند به خود و کسانی خاص اختصاص دهی و در اختیار آنان بگذاری» (نهج البلاغه، نامه ۵۳). در جامعه کنونی وجود مشکلات مالی عدیده در بین اقشار ضعیف، باعث شده است که این اقشار در رفع نیازها و حاجت های خود توانمند نبوده، لذا برای حل و فصل این مشکل انجام دادن خدماتی همچون قرض و دستگیری مالی، وام دادن و کمک های پولی می باشد.

خداوند باری تعالی در آیات چند، وام دادن و قرض الحسنه را از مومنین خواسته و به آن توصیه می فرماید: «من ذا الّذی یقرض الله قرضا حسنا فیضاعفه له و له اجر کریم؛ کیست که به صورتی نیکو به خدا وام دهد تا خداوند نیز آن را برای او دو چندان کند و مزدی کریمانه بهره وی سازد؟».(حدید/۱۱؛ بقره/۲۴۵؛مائده/۱۲؛ تغابن/۱۷؛ مزمل/۲۰). امام علی (ع) در این باره می فرمایند: «ایمان خود را با صدقه دادن و اموالتان را با زکات دادن نگاه دارید و امواج بلا را با دعا از خود برانید» (نهج البلاغه، حکمت ۱۴۶).

ازدواج و تشکیل خانواده:

 یکی از عرصه‌های مهم خدمت‌رسانی، گره‌گشایی در امر ازدواج و تشکیل خانواده است. در جامعه امروزی نیکوکاران بسیاری تلاش خالصانه دارند لکن هنوز این کمک ها با نیاز اصلی جامعه بسیار فاصله دارد و نیازمند اقدامات جهادی بسیار بیشتری است. کمک به ازدواج جوانان، سیره اهل‌بیت علیهم السلام است.

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «فردی نزد پدرم آمد. پدرم از او پرسید: آیا زن داری؟ او گفت: خیر، پدرم در مورد فضیلت ازدواج و همسر ‌داشتن با او صحبت کرد و به او هفت دینار طلا داد تا ازدواج کند». افراد ثروتمند و خَیّر می توانند برای مسکن جوانان که مشکل اصلی آنان برای ازدواج است، ساختمان‌هایی مناسب بسازند. در نظر گرفتن تسهیلات و قرض‌الحسنه، کمک به خانواده ها در امر خرید جهیزیه، برپایی مجالس عروسی و یا ساختن سالن‌های ویژه عروسی در سطح شهر، از دیگر اموری است که خیرین می‌توانند با انجام آنها گره از مشکل ازدواج جوانان باز کنند. تشکیل و یا حمایت از مجمع خیرین ازدواج جهت انسجام‌بخشی، تقویت فعالیت‌ها و استفاده از توانمندی‌های خیرین کشور، کمک به راه‌اندازی کانون‌های پیوند و ...، می‌تواند حمایت‌های مردمی را در این زمینه تقویت کند.

خطاب به مدیران: در پایان، در باب خدمت گزاری از سوی مدیران و متولیان در جامعه هم می توان به فرمایشات متعدد اهل بیت علیهم السلام اشاره نمود. رسول‌خدا (ص) درباره مدیران شایسته می فرمایند: «وَ حُسْنُ‏ الْوِلَایَةِ عَلَی‏ مَنْ‏ یَلِی‏ حَتَّی یَکُونَ لَهُمْ کَالْوَالِدِ الرَّحِیمِ:  مردم را به خوبی سرپرستی کند، همچون پدری مهربان». از سوی دیگر امام حسین (ع) خودداری از رسیدگی به محرومان را از بدترین صفات حاکمان دانسته و می فرمایند:«شَرُّ خِصَالِ الْمُلُوکِ الْجُبْنُ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ الْقَسْوَةُ عَلَی الضُّعَفَاءِ وَ الْبُخْلُ عِنْدَ الْإِعْطَاءِ؛  بدترین صفات حاکمان، ترس از دشمنان، قساوت و سخت گیری بر ضعیفان و خودداری از بخشش در موقع عطا می‌باشد».

همچنین امام حسین (ع)، قبل از هلاکت معاویه، در سرزمین منا به مسئولان جامعه اسلامی و عالمان که در خدمت‌رسانی به محرومان کوتاهی می‌کنند، هشدار داده و فرمودند: «فَأَمَّا حَقَّ الضُّعَفَاءِ فَضَیَّعْتُمْ وَ أَمَّا حَقَّکُمْ بِزَعْمِکُمْ فَطَلَبْتُمْ...‏؛ [شما ای بزرگان و مسئولان جامعه!] حق ضعیفان را پایمال نمودید و آنچه را که حق خود تصور می‌کردید طلب کردید ولی در راه خدا نه مالی بخشش کردید و نه جانتان را به مخاطره انداختید و نه از اقوام و بستگان خود برای رضای خدا بریدید. آیا [با این اعمال زشت] بهشت خداوند و همجواری پیامبران او را آرزو می‌کنید و با این حال می‌خواهید از عذاب خدا در امان بمانید؟!». در اهمیت این موضوع است که امام خمینی (ره) می‌فرمایند:

«دولت واقعاً باید با تمام قدرت، آن‌طوری که علی (ع) برای محرومین دل می‌سوزاند، این هم با تمام قدرت دل بسوزاند برای محرومین؛ مثل یک پدری که بچه‌هایش اگر گرسنه بمانند، چطور با دل افسرده دنبال این می‌رود که آنها را سیر بکند، یک دولت تابع امیرالمؤمنین (ع) باید این‌طور باشد...ما هر چه خدمت بکنیم به این ملت، کم خدمت کرده‌ایم؛ برای اینکه این ملت بود که همه این گرفتاری‌ها به دست او رفع شد...ما باید خدمتگزار باشیم، واقعاً خدمتگزار باشیم و هر چه خدمت بکنیم، باز کم است این. هر کس در هر مقامی که هست، خدمت بکند». ایشان که خود اسوه ایمان به خدا و خدمت به خلق بود، در دستورالعملی به فرزندشان، چنین می نگارند:

«پسرم...آن چه گفتم بدان معنی نیست که خود را از خدمت به جامعه کنار کشی و گوشه گیر و کَلّ بر خلق الله باشی که این از صفات جاهلان متنسک است، یا درویشان دکان دار...پسرم! از زیر بار مسئولیت انسانی که خدمت به حق در صورت خدمت به خلق است، شانه خالی مکن که تاخت و تاز شیطان در این میدان، کمتر از میدان تاخت و تاز در بین مسئولین و دست اندرکاران نیست»(صحیفه امام، ج 18، ص 511 ـ 512).

البته همه مدیران و نیز مردم شریف باید بدانند که طبق آموزه های دینی، خدمت‌رسانی در عرصه بین‌المللی نیز امری ضروری است؛ بدین معنا که اگر در هر نقطه جهان افراد مسلمان و یا مظلومان، نیاز به کمک داشته باشند، مسلمانان باید آنان را یاری نمایند. امام علی (ع) فرموده است: «از خدا بترسید، در حق بندگان و بلادش؛ زیرا شما حتی در برابر مکان‌ها و چهارپایان مسئول هستید». این حدیث معروف پیامبر (ص) ناظر بر این امر است که فرمود: «مَنْ اَصْبَحَ لا یَهْتَمُّ بِاُمُورِ الْمُسْلِمینَ فَلَیْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلاً یُنادی یا لَلْمُسْلِمینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ؛ کسی که در هر صبحگاهی به امور مسلمانان همّت نگمارد و در اندیشه کارهای آنان نباشد، از آنها نیست؛ و کسی که بشنود مردی فریاد می‌زند و کمک می‌طلبد و به او کمک نکند، مسلمان نیست». لذا اهمیت رعایت حقوق مظلومان و مستضعفان علی الخصوص مسلمانان، ارتباط مستقیم با دینداری حقیقی انسان دارد.